Asbest Hala Öldürüyor mu?
Her yıl 30 binden fazla insan, nadir ama son derece agresif bir kanser türü olan mezotelyoma nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Bu kanserin kaynağı ise, Türkiye’de 2011 yılında yasaklanan asbesttir. Asbeste maruz kalan bireylerde, maruziyetin ardından 10 ila 50 yıl içerisinde kanser gelişebilmektedir. Bu durum, birçok hastanın doğru teşhis alamamasına veya geç kalınmasına neden olmaktadır. Türkiye’de, Prof. Dr. İzzettin Barış’ın öncülüğünde yapılan çalışmalar, çevresel asbest maruziyetinin mezotelyoma ile ilişkisini ortaya koymuş ve bu buluş dünya literatüründe önemli bir değişiklik yaratmıştır. Türk Toraks Derneği, 26 Eylül Mezotelyoma Farkındalık Günü kapsamında bu zorlu hastalığa dikkat çekmektedir.
Mezotelyoma Nedir? Asbest ile İlişkisi Var mı?
İnşaat, gemi yapımı, çatı ustalığı, kazan işçiliği, izolasyon, elektrikçilik ve otomotiv üretimi gibi birçok sektörde yaygın olarak kullanılan asbest, bu hastalığın en çok bu sektörlerde çalışan kişilerde görülmesine neden olmaktadır. Türk Toraks Derneği Torasik Onkoloji Çalışma Grubu Başkanı Prof. Dr. Tuncay Göksel, mezotelyoma hakkında şu bilgileri paylaştı: “Mezotelyoma, mezotel hücrelerden köken alan bir kanser türüdür ve en çok akciğer zarında (plevra) görülmektedir. Mezotelyoma yüksek oranda asbest kaynaklıdır. Asbest, ısıya ve suya karşı dayanıklı, esnek ve lifli yapıda doğal bir mineral olup, bazı bölgelerde toprak örtüsünde birikim halinde bulunmaktadır. Isıya dayanıklı ve yalıtkan özellikleri nedeniyle özellikle kırsal alanlarda evlerde sıva-badana, çatı kaplama ve izolasyon amaçlarıyla kullanılmaktadır. Bu sektörlerde çalışan pek çok kişi, özellikle gelişmekte olan ülkelerde işyeri güvenliği düzenlemelerinin daha az sıkı olduğu yerlerde, maruz kaldıklarının farkında değildir.”
Deprem Sonrası ve Kentsel Dönüşüm Alanlarındaki Halk Risk Altında
Prof. Dr. Göksel, hastalığın deprem sonrası ve kentsel dönüşüm süreçlerinde artabileceğine dikkat çekerek, “Mezotelyomanın asbest maruziyetinden sonra ortaya çıkması genellikle on yıllar almaktadır. Göğüs ağrısı ve nefes darlığı gibi belirtiler ortaya çıktığında, mezotelyoma genellikle ileri bir aşamadadır. Farkındalığın artması, risk altındaki kişilerin erken tıbbi değerlendirme ve test yaptırmalarına yardımcı olacaktır. Şehirlerdeki asbest yüklü binalar, büyük bir risk oluşturmayı sürdürmektedir. Asbestin yasaklandığı bölgelerde bile, geçmiş madencilik veya endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan çevresel kirlenme tehdit oluşturmaya devam etmektedir. Ayrıca, hem deprem sonrası hem de kentsel dönüşüm sürecinde asbestli malzemelerin uygunsuz bir şekilde yıkımı ve bertaraf edilmesi, havaya tehlikeli lifler salmakta ve sadece çalışanları değil, çevredeki toplulukları da tehlikeye atmaktadır.” açıklamasında bulundu. Ülkemizde asbestin kansere sebep olduğu kesinleştiği için, “Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” 29 Ağustos 2010 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 31.12.2010 tarihinden itibaren her türlü asbest mineralinin ticari kullanımı yasaklanmıştır.
Mezotelyoma Hastalığından Nasıl Korunuruz?
Asbest maruziyetini önlemenin, mezotelyoma riskini azaltmanın en etkili yollarından biri olduğunu vurgulayan Türk Toraks Derneği Merkez Yönetim Kurulu Üyesi Prof. Dr. Tamer Altınok, korunma yollarına dair bilgiler paylaşarak şunları söyledi: “Malzemelerle çalışırken uygun koruyucu ekipmanların kullanılması, potansiyel maruziyeti azaltabilir. Kentlerde inşa edilen binalarda da izolasyon amaçlı asbest kullanıldığı bilinmektedir. Son yıllarda, deprem ve kentsel dönüşüm sırasında eski binaların kontrolsüz yıkımı ile çevreye asbest salınımı olabileceği bilinmektedir. Bu nedenle, kontrollü bina yıkımı öncesi asbest analizlerinin yapılması gerekmektedir. Mezotelyoma ile mücadelede en kritik stratejilerden biri, eğitim ve farkındalık yoluyla asbeste maruz kalmanın önlenmesidir. Eski binaların kontrollü yıkımının teşvik edilmesi, asbest güvenlik protokollerinin uygulanması ve yüksek riskli mesleklerde koruyucu ekipman kullanımının teşvik edilmesi, gelecekteki vakaların azaltılmasında önemli adımlardır. 2012 yılında T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından “Türkiye Asbest Kontrolü Stratejik Planı” hazırlanmıştır. Kırsal alanda asbest karışımlı toprak kullanımının azaltılması ve asbestin çevresel ve mesleksel maruziyetlerinin azaltılması veya ortadan kaldırılması temel hedef olmuştur. 25 Ocak 2013’te “Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıştır. Bu Yönetmeliğin amacı, çalışanların asbest söküm, yıkım, tamir, bakım, uzaklaştırma çalışmalarında asbest tozuna maruziyetlerinin önlenmesi ve bu maruziyetten doğacak sağlık risklerinden korunması, sınır değerlerin ve diğer özel önlemlerin belirlenmesidir.”
Mezotelyoma Nasıl Anlaşılır, Nasıl Tedavi Edilir?
Asbest, solunum yolu ile akciğere ve akciğer zarına ulaştıktan sonra hastalık 10 ila 50 yıl içinde gelişebilmektedir. Sürecin yavaş ilerlemesi nedeniyle hastalar uzun süre şikayet hissetmeyebilir. Bu nedenle birçok hasta, hastalığın ileri evresinde tanı almakta. Kontrol amaçlı yapılan tetkiklerde erken evre mezotelyoma hastaları saptanabilmektedir. Erken tanı, mezotelyoma tedavisinde çok önemlidir ve hayatta kalma şansını artırabilir.
- Göğüs Ağrısı: Genellikle plevral mezotelyomanın bir sonucu olarak ortaya çıkar, donuk bir sızı olarak başlar ve zamanla şiddetlenebilir. Genellikle göğsün bir tarafında lokalize olur ve derin nefes alma veya öksürme ile kötüleşir.
- Nefes Darlığı (Dispne): Akciğer ve göğüs duvarı arasında sıvı birikmesi (plevral effüzyon) veya tümörlerin akciğer genişlemesini kısıtlaması nedeniyle nefes almayı zorlaştırabilir.
- İnatçı Öksürük: Kuru veya ağrılı bir öksürük gelişebilir ve buna ses kısıklığı veya öksürükle kan tükürme eşlik edebilir.
- Açıklanamayan Kilo Kaybı: Vücut, hastalıkla savaşmak için daha fazla enerji harcadığından ani, istenmeyen kilo kaybı meydana gelebilir.
- Yorgunluk: Mezotelyoma, birçok kanserde olduğu gibi kalıcı yorgunluğa ve düşük enerji seviyelerine neden olabilir.
- Karın Ağrısı ve Şişlik: Bu belirtiler, kanserin karın zarında (periton) geliştiği peritoneal mezotelyomada daha yaygındır. Şişlik genellikle sıvı birikiminden (asit) kaynaklanır.
- Bulantı ve Bağırsak Değişiklikleri: Peritoneal mezotelyoma, bulantı, kabızlık veya ishal gibi sindirim sorunlarına yol açabilir.
Mezotelyoma tanısını koymak kolay değildir. Tanıda hekimi ilk uyaran, hastanın doğduğu ve yaşadığı yer ile meslek öyküsüdür. Akciğerde sıvı ile karşımıza çıkan hastalıkta, sıvıdan alınan örnekler tanısal açıdan yetersiz kalabilmektedir. Bu nedenle biyopsi yapılması önerilmektedir.
Mezotelyoma, agresif doğası ve asbest maruziyeti ile tanı arasındaki uzun gecikme süresi nedeniyle tedavisi zor bir kanser olmaya devam etmektedir. Ancak tedavi seçeneklerindeki gelişmeler, hastalar için yeni umutlar sunmaktadır. Cerrahi, kemoterapi ve radyasyon terapisi gibi geleneksel tedaviler hala yaygın olarak kullanılmakta, ancak multimodal terapi, immünoterapi ve hedefe yönelik tedaviler gibi daha yeni stratejiler, mezotelyoma hastaları için sonuçları iyileştirmede umut vaat etmektedir. Klinik çalışmalara katılım da bu yenilikçi tedavilere erişim için önemli bir yol haline gelmiştir. Ayrıca, steril ve asbestsiz “TALK” yolu ile plöredez (akciğer zarını pudralama) yapılabilmektedir. Bu tedavilerin, deneyimli ve konuda uzman merkezler tarafından gerçekleştirilmesi önerilmektedir.
Mezotelyoma Farkındalık Günü’nde Neler Yapabilirsiniz?
- Mezotelyoma hakkında daha fazla bilgi edinin ve risk faktörlerini öğrenin.
- Asbest maruziyetiniz varsa sağlık kontrollerinizi yaptırın.
- Mezotelyoma farkındalığı için çevrenizdeki insanları bilgilendirin.
- Mezotelyoma ile savaşan insanlara ve ailelerine destek olun.
- Ağaçlandırma ile asbestin rüzgar ile yayılmasını önleyebilirsiniz.
(BSHA – Bilim ve Sağlık Haber Ajansı)
